Sindirim Sistemimiz

Besin maddelerinin içeriklerine göre karbonhidrat, yağ, protein, vitamin, su ve mineraller olarak gruplandrldğn biliyoruz. Besin içerikleri büyük moleküllerdir. Büyük moleküllü besin içeriklerinin hücrelerimizin kullanabileceği kadar küçük moleküllere parçalanmas gerekir. Yediğimiz besinler hücrelerimize geçebilecek duruma sindirim işlemi sonucunda gelir.

Sindirim büyük moleküllü besin içeriklerinin hücrelerimizin kullanabileceği kadar küçük moleküllere dönüştürülmesidir. Öyleyse vücudumuzda sindirim nasl gerçekleşir? Besinlerin hücrelerimiz tarafndan kullanlabilecek kadar küçük parçalar bölerek kana geçişini sağlamak sindirim sisteminin görevidir.

Sindirim çiğnemeyle başlar. Besinlerin çiğneme ve kas hareketleriyle küçük parçalara ayrlmas mekanik sindirimdir. Besinlerin enzim ad verilen baz salglar yardmyla parçalanmasna ise kimyasal sindirim denir.

Sindirim: Büyük moleküllü besin maddelerinin, sindirim sistemi organlarnda parçalanarak, kana geçebilecek hale gelmesine sindirim denir.

Büyük moleküllü besin maddeleri:
Karbonhidratlar   > Glikoz
Proteinler            > Amino asit

Yağlar > Yağ asidi + gliserol (gliserin)

şeklindeki küçük moleküller haline gelerek kana geçerler.

Sindirim faaliyetleri iki çeşittir: Mekanik sindirim ve Kimyasal sindirim
1) Mekanik Sindirim: Besinlerin sindirim enzimleri kullanılmadan, yalnızca fiziksel olarak – dil, diş, mide, bağırsak hareketleri sayesinde- parçalanıp, küçük parçacıklar haline getirilmesidir. Yani besinlerin kesilmesi, parçalanması, mide ve bağırsaklarda salgılanan sular sayesinde boza kıvamına getirilmesidir.
2) Kimyasal Sindirim: Parçalanmış ve sulandırılmış besinlerin enzimler yardımıyla ( tükürük, mide ve bağırsak öz sular, pankreas ve karaciğer salglaryla) kimyasal değişime uğrayıp, yap taşlarına parçalanmasına denir. Kimyasal sindirimde mutlaka enzim ve su kullanılır.

Kimyasal Sindirimin Özeti
Salgılanan Yer
Sindirdiği Sindirim Sıvısı
Besinler
Tükürük Bezleri
Tükürük
Karbonhidratlar
Mide
Mide öz suyu
Proteinler
Karaciğer
Öd (safra)
Yağlar
Pankreas
Pankreas öz suyu
Karbonhidratlar ,Yağlar ,Proteinler
İnce bağırsak
Bağırsak öz suyu
Karbonhidratlar Proteinler

Önemli NOT:
* Kimyasal sindirimde enzimlerin besin içerikleri küçük moleküllere parçalanmaktadır. Besin içeriklerinin her birinin sindirim sırasında küçük moleküllere parçalanır.
* Beslenme: Hücrelerin canlılığın koruması ,yeni bileşikler sentezlemesi enerji kaynağı olarak kullanması için dışarıdan karbonhidrat , yağ , vitamin su ve minerallerin alnmas olaydr.
* Bir hücreliler, süngerler vb basit yapl hücrelerin içindeki besinler kofullarnda sindirilir.
* Yutma: Besinlerin ağzdan mideye ulaşmas olaydr. Yutma srasnda soluk borusuna besin kaçmasn önlemek için anlk olarak solunum durdurulur.


Sindirim Sistemimizi Oluşturan Yap ve Organlar

Ağz: Besinlerin mekanik sindirimi çiğneme ile gerçekleşir. Karbonhidratlarn kimyasal sindirimi ise tükürük içerisinde bulunan enzimler sayesinde başlar. Yanaklar, dudaklar, küçük dil ve damak tarafndan çevrilmiş boşluktur. Ağzda dişler, dil ve tükürük bezleri bulunur.

a) Dişler: Dişler besinleri parçalayp öğüterek mekanik sindirimi başlatr. Yetişkin bir insanda 32 tane diş bulunur. Bir dişe dştan bakldğnda taç, boyun, kök olmak üzere üç ksm vardr.
Taç: Dişin dştan görünen, beyaz ksmdr. Mine ve dentin tabakalar buradadır.
Boyun: Taç ile kök arasındaki, diş etlerinin sarıldığı kısmıdır.
Kök: Dişin çene kemiğine yerleştiği kısımdır.

Not: Dentin (fildişi) tabakasının içinde diş özü bulunur ve canlıdır. Mine tabakası, sıcak, soğuk ve sert şeylerden çatlar. Bu çatlağa yerleşen mikroplar dişin çürümesine yol açar. Çürük, diş özüne ulaşırsa ağrı yapar.

b) Dil: Ağızda lokmayı çeviren ve dişlere sevk eden kısımdır. Çizgili kastan yapılmış olup, üzerinde tat alma hücreleri vardır. Dil, aynı zamanda konuşma organımızdır.

c) Tükürük Bezleri: Tükürük bezleri yüz kasları arasına yerleşmiş, üzüm salkımı şeklindeki bezeler olup, tükürük salgılar. Tükürük, çoğu sudan ibaret olan bir sıvıdır. İçerisinde mukus, amilaz (pityalin) enzimi ve madensel tuzlar bulunur.

Tükürük bezleri üç tanedir:
1- Kulak alty
2- Dil alty
3- Çene alty.
Kulak altı bezlerinin iltihaplanması kabakulak hastalığıdır.

Yutak: Besinlerin ağızdan yemek borusuna iletilmesini sağlar.Yutakta sindirim olmaz.
Yemek Borusu: Besinleri yapısında bulunan kaslar yardımıyla mideye iletir.Yemek borusunda sindirim gerçekleşmez.
 
Mide: Besinlerin mekanik sindirimi, midenin kasılıp gevşeme hareketi ile devam eder. Kimyasal sindirim ise mide öz suyu içinde bulunan mide asidi ve enzimler tarafından gerçekleştirilir. Böylece, besinler parçalanarak küçük moleküller hâline getirilmiş olur.

Proteinlerin sindirimi midede başlar.
Mide, karın boşluğunun sol tarafında, diyaframın altında yer alan, çaydanlık biçiminde bir torbadır. Mide, üst taraftan mide ağzı ve alt taraftan mide kapısı ile on iki parmak bağırsağına bağlanır. Midenin yapısı üç tabakadır: en dışta zar (periton) , ortada kas, en içte ise mukoza tabakaları bulunur.
Midenin en içindeki mukoza tabakasında bulunan mukoza hücreleri, Şekil değiştirerek mide bezlerini oluşturur. Mide bezleri önemlidir çünkü mide öz suyu salgılarlar.
Mide öz suyunda; hidroklorik asit (HCl), pepsin enzimi ve lap enzimleri bulunur.
*Hidroklorik asit hem diğer enzimlerin etkinli?ini artırır, hem de besinlerle gelen mikropları öldürür. Midemiz bu asitten etkilenmez çünkü mukoza tabakasının ürettiği mukus mide çeperini korur. Aksi halde mide delinir ve ülser olu?ur.
*Ayrıca mukus sayesinde ve mide kaslarının hareketi sayesinde mideye gelen besinler yumuşar. Bu da midede gerçekleşen mekanik sindirimdir.
*Proteinlerin kimyasal sindirimi ilk olarak midede gerçekleşir. Mide öz suyu, pepsin ve lap enzimleri sayesinde proteinler yapı taşlarına ayrılmaya başlar.
Midede sindirim besinlerin çeşidine göre 1- 4 saat sürer. Bu süre içinde mide alt kapısı pilor, ara ara açılarak besinlerin, ince bağırsağın on iki parmak bağırsağı kısmına aktarılması sağlanır.

İnce Bağırsak: Yağların kimyasal sindirimi burada başlar. İnce bağırsağa gelen pankreas öz suyu ile yağların, karbonhidratların ve proteinlerin sindirimi tamamlanır. Besinler ince bağırsakta en küçük moleküllerine kadar parçalanır. Bu moleküllerin ince bağırsaktan kan damarlarına geçmesi olayına emilim adı verilir. İnce bağırsak, sindirim sistemimizin en uzun bölümüdür.

İnce Bağırsak 7- 8 m. Uzunluğunda, 2–3 cm genişliğinde olup, mide kapısından sonra gelen kısmıdır. Yapısı mide gibi üç katlıdır: En dışta periton (zar), ortada kaslar, en içte bağırsak epiteli bulunur.

Onikiparmak bağırsağı: İnce bağırsağın mide ile birleşen ilk kısmına onikiparmak bağırsağı denir. (ilk 20 -25 cm’lik kısım) . Kıvrımlı bir yapıya sahiptir. İnce bağırsağın en önemli kısmıdır. Buraya karaciğerin safra salgısı (koledok kanalı ile) ve pankreasın sindirim enzimleri (virsung kanalı ile) boşaltılır.

*Onikiparmak bağırsağında karbonhidrat, protein ve yağların sindirimi gerçekleşir. Yaılaryn sindirimi, karaciıerden gelen safra salgysynyn etkisiyle ilk kez burada baılar. ( safra bir enzim deıildir. Yaılary yapy taıyna ayyrmaz, yaı damlacyklaryna dönüıtürür.)
 Onikiparmak bağırsağından sonra gelen ince baıyrsaıyn diıer kysymlary kyvrymlar yaparak uzanyr. Ynce baıyrsaıyn iç yüzeyinde salgy bezleri ile villus denilen ve sayylary 5 milyonu bulan tümürler vardyr.
 Salgy bezleri, karbonhidrat, protein ve yaılaryn sindirimini sona erdirecek enzimler üretir. Kimyasal sindirim ince baıyrsakta son bulur. Villuslar sayesinde ise emilim yüzeyi artmyı olur ve sindirilmiı besinlerin emilimi kolaylaıyr.
 
 Ynce Baıyrsaıynyn Görevi: Aıyzda kysmen sindirilmiı karbonhidratlar ile midede kysmen sindirilmiı proteinlerin ve sindirimi henüz baılamamyı olan yaılaryn sindirimini gerçekleıtirmek ve tamamlamaktyr. Diıer görevi ise, villuslar sayesinde sindirilen besinlerin emilmesini ve böylece kana karyımasyny saılamaktyr.
 
 Böylece ıimdiye kadar anlattyıymyz süreçte:
 Proteinler              --------------> amino asitlere
 Karbonhidratlar --------------> glikoza
 Yaılar --------------> yaı asidi ve gliserin ( gliserol) e dönüıtürülmüı olur.
 Su, mineraller ve vitaminler sindirime uıramazlar.
 
 Sindirilen Besinlerin Kana Geçmesi
 Besin maddelerinin sindirimi tamamlandyktan sonra dolaıym sistemine aktarylmasyna emilim denir. Yki yolla olur:
 1- Kylcal Kan Damarlaryyla: Glikoz (ıeker) , amino asit, mineraller, suda çözünen vitaminler (B ve C ) ve su, villuslar tarafyndan emilerek, kylcal kan damarlaryna geçer. Ve kan damarlary aracylyıyyla önce karaciıere taıynyr. Karaciıerde zehirlerinden aryndyrylyr. Protein – ıeker orany ayarlanyr. Kandaki ıeker dengesi saılanyr. Buradan kalbin saı kulakçyıyna taıynyr.
 2- Lenf Yoluyla: Yaı asidi ve gliserin ve yaıda çözünen vitaminler (A,D,E,K ), villuslardaki lenf damarlaryyla emilir. Lenf sistemine karyıyr. Bu yolla kalbin saı kulakçyıyna taıynyr.
 Yaı asidi ve gliserin, lenf damarlaryndan geçerken üzerleri ince bir protein kylyfla kaplanarak yaı molekülü oluıturulur. Çünkü gliserin alkol özelliıi taıyr. Alkol, hücre zaryny erittiıinden doırudan kana karyımasy zararlydyr
 
 Kalyn Baıyrsak: Besinler içerisinde kalan su, kalyn baıyrsak tarafyndan emilir. Atyk maddeler ise sindirim sisteminin son bölümü olan anüse gönderilir.
 Kalyn Baıyrsak Ynce baıyrsaktan anüse kadar yaklaıyk 6 cm çapynda, 1,5 m uzunluıunda bir borudur. Ynce baıyrsakla kalyn baıyrsaıyn birleıtiıi yerde kör baıyrsak bulunur. Kör baıyrsaktan çykan parmak ıeklindeki uzantyya apandis denir. Apandisin iltihaplanmasyna ise apandisit denir. Kalyn baıyrsaıyn dyıa açylan kysmyna anüs denir.
 
 !!!! Kalyn baıyrsakta kimyasal ya da mekanik sindirim yapylmaz !!!!
 
 Yalnyzca ince baıyrsakta sindirilemeyen atyklar buraya taıynyr. Gelen atyklara karyıan su ve mineraller gibi yararly maddeler emilerek kana verilir. Arta kalan maddeler, kalynbaıyrsaıyn son kysmy olan rektuma gelir ve anüsten dyıary atylyr.
 
 Sindirim sisteminin her yerinde bulunan çürükçül bakteriler en çok kalyn baıyrsakta bulunur. Dyıkynyn rengi ve kokusu bu bakterilerden kaynaklanyr. Ayryca kalyn baıyrsakta yaıayan yararly bakteriler B ve K vitamini sentezler.
 
 Anüs: Besin maddelerinin vücudumuz tarafyndan kullanylamayan bölümü anüs yoluyla atyk madde olarak vücuttan uzaklaıtyrylyr.
 Sindirime Yardymcy Organlar 
 Karaciıer: Safra ady verilen bir salgy üretir. Safra salgysy bir kanal yoluyla, yaılaryn kimyasal sindirimini gerçekleıtirmek üzere ince baıyrsaıa gönderilir. 
 Karaciıer Vücudun en büyük organy olup ( yaklaıyk 2 kg kadar), karyn boıluıunda ve saı üst kysmynda yer alyr. Karaciıer saı lob ve sol lob olmak üzere iki kysma ayrylyr. Loblarda öd salgysy (safra) üretilir. Karaciıerden ayrylan bir kanal, loblarda üretilen safrayy safra kesesine taıyr.
 Safra kesesinden çykan koledok kanaly ise, safra salgysyny on iki parmak baıyrsaıyna taıyr. Burada safra salgysy yaılary yaı damlalary ıeklinde inceltmek ve böylece yaılaryn sindirim yüzeyini artyrmak için kullanylyr.
 Safra salgysy yavaı yavaı suyunu kaybederse safra taılary oluıur. Bu durumda koledok kanaly tykanabilir. Safra geri emilerek kana karyıyr ve kan yoluyla dokulara taıynyr. Böylece, sarylyk hastalyıy oluıur.
 
 Karaciıerin Görevleri:
 Karaciıerin 400 ‘e yakyn görevi vardyr. Bunlardan bazylary ıöyledir:
 1- Yaılaryn sindirimini hyzlandyran ve rektumda zararly bakterilerin üremesini engelleyen safra syvysy üretmek.
 2- A, D, E, K , B 12 vitaminlerini depolamak, A vitamini üretmek.
 3- Enerji kaynaıymyz olan glikozu, karaciıerde glikojen ıeklinde depolayyp, insülin hormonu denetiminde kana vermek.
 4- Bazy zararly maddeleri zararsyz hale getirmek.
 5- Kanyn pyhtylaımasynda görev alan proteinleri üretmek.
 6- Protein, yaı ve karbonhidrat metabolizmasyny düzenlemek. Proteinlerin karbonhidrat ve yaıa dönüımesini saılamak.
 7- Lenf yapymynda görevlidir.
 8- Proteinlerin parçalanmasy sonucu açyıa çykan amonyaıy, daha az zehirli olan üre haline dönüıtürmek.
 9- Yaıly alyuvarlaryn parçalanmasy ile açyıa çykan demiri depolamak. Ve alyuvar hücresi üretmek.
 
 Pankreas: Pankreas öz suyunu salgylar. Pankreas öz suyu proteinlerin, karbonhidratlaryn ve yaılaryn kimyasal sindirimini gerçekleıtiren enzimler içerir.
 Midenin sol alt kysmynda yer alyr. Uzunca bir yapraıy andyryr. Ortasynda boydan boya uzanan bir kanal vardyr. Pankreas hem hormon, hem de enzim salgylayan karma bir bezdir.
 * Pankreas, ince baıyrsaıyn uyarmasy sonucu öz su salgylar. Pankreas öz suyunda lipaz, amilaz ve tripsinojen enzimleri bulunur.
 Lipaz, amilaz ve tirpsinojen enzimleri, protein, yaı ve karbonhidrat sindiriminde etkilidir. Pankreas, bu enzimleri virsung kanaly ile onikiparmak baıyrsaıyna aktaryr.
 * Pankreas ayny zamanda insülin ve glukagon hormonlaryny salgylar ve doırudan kana verir. Ynsülin kandaki ıeker oranyny azaltycy etki yapar. Glukagon ise kandaki ıeker oranyny artyrycy etki yapar. Ynsülin hormonunun çeıitli sebeplerle yeterince salgylanamamasy ıeker hastalyıyna yol açar. Çünkü böyle bir durumda kandaki ıeker miktary yükselir.
  
 Önemli NOT:
 * Aıyzda Mekanik Sindirim: Aıza alynan besinlerin tükürük syvysyyla yslatylyp, diıler yardymyyla parçalanmasy olayydyr.
 * Aıyzda Kimyasal Sindirim: Aıza alynan niıastaly besinlere, tükürük syvysy içindeki pityalin enzimi etki ederek, niıastayy bir çeıit ıekere (glikoza ) çevirir. Niıastaly besinlerin aızymyzda tatlanmasynyn sebebi budur. Yani karbonhidratlaryn sindirimi aıyzda baılar.
 * Sindirim sistemi yapy ve organlaryna syrasy ile aıyz, yutak, yemek borusu, mide, ince baıyrsak, kalyn baıyrsak ve anüs dür.
 * Sindirimin sadece midede gerçekleımez. Besinlerin aıyz ve midede mekanik, aıyz, mide ve ince baıyrsaklarda ise kimyasal sindiriminin gerçekleıir.
 *Enzim:Canlylarda meydana gelen kimyasal reaksiyonlary hyzlandyran protein yapysyndaki maddelerdir. Sindirim syrasynda kimyasal sindirimde görev alyrlar.
 *Karaciıer yalnyzca sindirimde görev almaz. Karaciıerin vücuttaki diıer görevleri ise;  Zehirli maddelerin zehirsiz hale getirilmesi , A vitamini sentezlenmesi , kanyn pyhtylaımasyny önleyici madde üretimi , yaıly alyuvar hücreleri parçalama ve fazla karbonhidrat ve proteinleri yaıa dönüıtürmektir.
 *Midede karbonhidrat sindirimi görülmez
 *Aıyzda protein sindirimi yoktur.
 *Yaılaryn sindirimi yalnyzca ince baıyrsakta gerçekleıir. Aıyz ve midede yaı sindirimi olmaz..

ÇEKİRDEK

İçerisinde kalıtsal özellikleri taşıyan yapılar vardır.

Bilinen en küçük hücre, bakteridir.

En büyük hücreye deve kuşu yumurtasının sarıs,

En uzun hücreye de yaklaşık 1 m uzunluğunda olan sinir hücreleri örnek olarak verilebilir.

Baz ilkel hücrelerde ise çekirdek yoktur, kalıtsal özellikleri taşıyan yapıların sitoplazmada dağınık olarak bu ilkel canlılarda bulunur.

Hücreler  ikiye ayrılır:

1-Prokaryot (çekirdeksiz) Hücreler: Bu hücrelerin çekirdeği yoktur. Örneğin bakteri, mavi- yeşil alg prokaryot hücrelidir.

2-Ökaryot (çekirdekli) Hücreler: Bu tip hücrelerin  çekirdeği, zarla çevrili organelleri vardr. Örneğin protistler, mantarlar, hayvanlar, bitkiler ökaryot hücrelidir.

Ökaryot bir hücre dştan içe doğru üç ksmdan oluşur:   

- Hücre zar     - Sitoplazma      - Çekirdek
 

SİTOPLAZMA

Hücre zar ile çekirdek arasn dolduran, renksiz, yar saydam, yumurta ak kvamnda (kolloid) bir svdr.

Sitoplazma canldr ve hücrenin bütün hayatsal faaliyetleri burada oluşur.

Sitoplazmann içinde yaplar ve görevleri birbirinden farkl küçük parçacklar vardr. Bunlara organel denir.
 
                                       organeller

Koful: Hücre içinde atk madde, su ve besin depolayan kese şeklindeki yaplardr. Bitki hücrelerinde büyük, hayvan hücrelerinde ise küçüktür.

Mitokondri: Hücre içinde oksijenli solunum yapar. Hücreye gerekli enerjiyi sağlar. Karaciğer, kas ve sinir hücreleri, fazla miktarda enerji kullandğndan çok sayda      mitokondri içerir.

Ribozom: Protein sentezi ile görevlidir.

Lizozom: İçi sindirim enzimiyle dolu kesecektir. Karbonhidrat, protein ve yağ gibi büyük moleküllerin parçalanmasndan sorumludur.

Endoplazmik retikulum: Hücrede madde iletimini sağlar.

Golgi Cisimciği: Salg maddelerinin üretildiği, depolandğ ve paketlendiği organeldir. Ayrca yağ sentezinde rol oynar.

Kloroplast:  Bitkiye yeşil renk verir. Yapsndaki klorofil sayesinde, fotosentez yaparak besin ve oksijen üretir. Yapraklarda ve otsu bitkilerin gövdelerinde bulunur. Sadece bitkilerde bulunur. Hayvanlarda yoktur.

Sentrozom: Hücrede bölünmede görevlidir. Sadece hayvan hücresinde vardr. Bitki hücresinde sentrozom yoktur.

Plastitler :  Sadece bitki hücrelerinde bulunur. Plastitler üç çeşittir:

a)   Kloroplast: Yeşil renk pigmenti olan klorofil taşrlar. Bitkilerin yapraklarnda, ham meyve ve sebzelerinde, genç dallarnda, otsu gövdelerinde bulunur. Kloroplastlar fotosentez olayn gerçekleştirir. Fotosentez sonucu besin ve oksijen üretilir. 

b)   Kromoplast:  Sar, krmz ve turuncu renk pigmentlerini taşrlar. Böylece bitki ve meyvelere renk verirler, vitamin üretip depolarlar.

c)    Lökoplast:  Renksiz plastitlerdir. Bitkinin tohumlarnda, kök ve toprak alt gövdesi gibi depo organlarnda bulunur. Lökoplastlarda protein, yağ ve nişasta gibi besinler depolanr.
 

HÜCRE ZAR

Bütün bitki ve hayvan hücrelerinde bulunan canl, saydam, esnek ve seçici geçirgen bir zardr. 

Seçici geçirgenlik, hücre zarnn  baz maddeleri hücre alp bazlarn almamasdr.

Hücre zarnn görevleri:     1- Hücreyi dş etkenlerden korumak
                                          2- Hücreye şekil vermek
                                          3- Madde alş verişini kontrol etmektir.

Hücre zarndan geçebilen maddeler:

Küçük moleküller ( glikoz, aminoasit, su, madensel tuzlar),

Yağda eriyen A, D, E, K vitaminleri,

Nötr moleküller (oksijen ve karbondioksit )’tir.

HÜCRE ÇEPERİ

Bitkisel hücrelerde hücre zarnn dşnda bulunur. Hayvan hücrelerinde yoktur.

Selüloz ad verilen ölü bir maddeden yaplmştr.

Hücre çeperi cansz, kaln dayankl, esnek olmayan, tam geçirgen  yapdadr.

ÇEKİRDEK

Çekirdek hücrenin hayatsal faaliyetlerini yönetir.

Görevleri; hücreyi yönetmek, kaltm bilgisini taşmak ve hücre bölünmesini sağlamaktr.

Ayn zamanda özellikleri sonraki hücrelere aktararak kaltsal devamllğ sağlar.
Çekirdeği çkartlan bir hücre yaşayamaz.

Kaltsal karakterleri (genleri) taşr.

Bakteri ve mavi yeşil alglerde çekirdek yoktur.
Alyuvarlarn çekirdeği olmadğ için bölünemez.

Hayvan bitki hücreleri karşlaştrmas