uzay

UZAY ve TEKNOLOJİ KAVRAMLARI
Asteroit: Güneş Sistemi'nde Mars ile Jüpiter gezegenleri arasında kalan ve sayıları yaklaşık 40000 kadar olan gök cisimleridir. Bu küçük gezegenler , küçük kütle ve hacimlerinden ötürü 'gezegenimsi' olarak da bilinirler. Ayrıca, bilindiği kadarıyla bunların içinde bazılarının birer uydusu da vardır.
Astrofizik: Gök fiziği, astrofizik veya yıldız fiziği denir. Gök cisimlerinin fiziksel yapılarını, yani yüzey sıcaklığı, parlaklıkları, iç yapıları, atmosferlerindeki basınç gibi konuları inceleyen bilim dalıdır. Her gökcismi değişik fiziksel yapı ve konumlarda bulunur. Diğer deyimle astrofizik; fizik metotları ile gökcisimlerinin özelliklerini araştırır.
Astronomi (Gökbilim): Gök cisimlerini onların kökenlerini, evrimlerini, fiziksel ve kimyasal özelliklerini açıklamaya çalışmak üzere gözlemleme bilimidir. Gökbiliminin sınırlı ve özel bir alan olan gök mekaniği ile karıştırılmaması gerekir. Yörüngesel cisimleri, yıldızlar, gezegenler, kuyruklu yıldızlar, kutup ışıkları ve galaksiler gibi gözlemlenebilir tüm olay ve olguları inceleyen bilim dalıdır. Evrende bulunan her çeşit maddenin dağılımını, hareketini, kimyasal bileşimini, evrimini, fiziksel özelliklerini ve birbirleriyle etkileşimlerini inceler.
Astronot: Uzayadamı, uzay görevlerine katılmak üzere eğitilen kişi. İnsanlı uzay uçuşlarının seyrekliği nedeniyle eğitim gören uzay adamlarının bir kısmı yedek kadroda kalarak uzay görevi alamadı. Buna karşılık, uzay turistleri, gerekli eğitimi aldıkları için uzayadamı olarak adlandırılabilir.
Atmosfer: Yerkürenin etrafını saran ve çoğunlukla gaz ve buharlardan oluşan bir örtüdür.Yerçekimi sayesinde tutulan atmosfer, büyük ölçüde gezegenin iç katmanlarından kaynaklanan gazların yanardağ etkinliği ile yüzeye çıkması sonucu oluşmakla birlikte, gezegenin tarihi boyunca dünya dışı kaynaklardan da beslenmiş ve etkilenmiştir. Basınç ve yoğunluk açısından diğer yer benzeri gezegenlerden Mars'a göre yaklaşık 100 kat büyük, Venüs'e göre ise yaklaşık 100 kat küçük bir gaz kütlesini ifade eder. Güneş Sistemi içinde eşsizdir.
Ay tutulması:Ay kendi yörüngesinde dolanırken, kimi zaman Dünya'nın gölgesine girer. Buna Ay tutulması denir. Ay tutulması, dolunay zamanında ve ayın düğüm noktalarına yakın olması durumunda meydana gelir. Ay'ın Dünya'nın gölgesine girmesi ile Güneş'ten aldığı parlaklığı kaybetmesi neticesinde görülür. Ortalama Ay tutulmasının zamanı yaklaşık 40 dakika ile bir saat arasında değişir. Ay tutulması, yeryüzünün ayın ufuk çizgisinin üzerinde olduğu herhangi bir bölgesinden gözlenebilir.
BİG BANG:Evrenin yaratılışı, bundan bir asır önce, astronomların önemli bir bölümü tarafından göz ardı edilen bir kavramdı. Bunun nedeni ise, 19. yüzyıldaki bilim anlayışının, evrenin sonsuzdan beri var olduğu varsayımını benimsemesiydi. Evreni inceleyen bilim adamlarının çoğu, zaten sonsuzdan beri var olan bir maddeler bütünüyle karşı karşıya olduklarını sanıyor ve evren için bir "yaratılış", yani başlangıç olduğunu akıllarından bile geçirmiyorlardı.
Dione:1684'te keşfedilmiş, Satürn'ün uydularından biri. Çapı 11120 km ve yoğunluğu 1,4 g/cm3 tür. Önemli özelliği parlaklığının üniform olmasıdır.
Güneş: Güneş sisteminin merkezinde yer alan yıldızdır. Yaklaşık 1,4 milyon km. çaplı sarı bir ana kol yıldızdır. Yer Samanyolu gökadasında bilinen 200 milyar yıldızdan birisi olan Güneş, kütlesi sıcak gazlardan oluşan ve çevresine ısı ve ışık yayan bir yıldızdır Güneşin çapı dünya çapının 109 katı (1.5 milyon km), hacmi 1.3 milyon katı ve ağırlığı 333.000 katı kadardır. Güneşin yoğunluğu ise Dünyanın yoğunluğunun ¼’ü kadardır. Güneş kendi ekseni etrafında saatte 70 000 km hızla döner. Bir turunu ise 25 günde tamamlar.
Hubble Uzay Teleskobu (HUT): Dünya yörüngesinde bulunan bir teleskoptur. Dünya atmosferinin dışında konumlanması çok soluk objelerin bile net ve keskin optik görüntülerini elde etmesine olanak sağlamaktadır. 1990 yılındaki fırlatılışının ardından, astronomi tarihindeki en önemli teleskoplardan biri haline gelmiştir. Astronomların astrofizik alanındaki temel problemlerine çözüm bulmakta büyük yarar sağlamıştır. Ayrıntılı optik resimlerin çekilmesi için tasarlanmıştır.
Işık yılı: Işığın radyo dalgalarının veya diğer elektromanyetik dalgaların uzayda bir tropikal yıl içerisinde kat ettikleri mesafeye eşit bir uzunluk birimi.
Kara delik:Ölen bir yıldız,eğer güneşimizin üç mislinden daha ağırsa,nötron yıldızı seviyesinde kalamaz, çekirdeğindeki tepkime ve yoğunluk artması devam eder ve "kara delik" haline gelir. Eğer güneşimizi 1cm³ hacmime sıkıştırabilseydik, 1cm³'lük kara delik yapmış olurduk. Kara delikler evrendeki en kararlı ve en uzun ömürlü kavram olmalarına rağmen sonsuza kadar yaşayamazlar çünkü Hawking Işıması yaparak çok yavaşça enerjilerini kaybederler. Hawking Işıması elimizdeki teknoloji ile tespit edilebilecek bir ışınım değildir.
Kozmik Işınlar: Uzayda ışık hızına yakın hızlarda hareket eden, ve Arz atmosferini bütün yönlerden bombardıman eden, yüksek enerjili taneciklerdir. Kozmik ışınlar esas olarak en bol olan elementlerin çekirdekleridir. En yüksek oranda protonlardan oluşmuştur. Buna mukabil az sayıda dea olsa elektronler, pozitronlar , gama-ışını fotonları vardır. Bütün bu taneciklerin tamamına, birincil kozmik ışınlar denir.
Kuyruklu Yıldız (Komet): Güneş sisteminin diğer küçük cisimlerinin aksine, kuyrukluyıldızlar antik çağlardan beri bilinmektedir. Çin kayıtlarına göre Halley kuyrukluyıldızı MÖ 240 yılından beri tanınmaktadır. 1995 yılı itibariyle 875 kuyrukluyıldız kataloglanmış ve yörüngeleri hesaplanmıştır. Bunlardan 184'ü periyodik kuyruklu yıldızdır. Mutlaka bunların dışında kalan pek çoğu da periyodik kuyrukluyıldızdır, ancak yörüngeleri yeterli hassasiyetle tanımlanamadığından kesinleştirmek mümkün olmamaktadır.
Merkür (Utarit): Güneş sistemi'nin Güneş'e en yakın gezegenidir. Büyüklük açısından 8 gezegen arasında sekizinci sırayı alır. Adını Roma mitolojisinde ticaret ve yolculuk tanrısı ve tanrıların habercisi olarak bilinen Merkür'den alır. Çıplak gözle izlenebilen 5 gezegenden biri (diğerleri olarak eski çağlardan beri insanoğlunun dikkatini çekmiştir. Güneş'e yakınlığı nedeniyle yeryüzünden izlenmesi güçtür ve hakkında bilinenler sınırlıdır. Uydusu bulunmamaktadır.
Meteor: Uzaydan dünya yüzeyine düşen maddelerin genel adı. Dünya atmosferine ortalama olarak senede birkaç bin göktaşı girer. Ancak bunların, beş yüz kadarı buharlaşmadan yere göktaşı olarak düşer. Göktaşları, Dünya atmosferine saniyede 11-72 km arasında değişen bir hızla girerler. Sürtünmeden meydana gelen ısıdan dolayı büyük bir kısmı eriyerek toz parçacıkları halinde yeryüzüne inebilir.
Nebula: Uzayda bulunan gaz bulutsularına verilen isimdir. Yıldızlar arasında bulunan boşluklarda yer alan ve yıldızların yaydıkları ışık enerjisi ile görünür hale gelen yoğun gaz ve toz bulutları, gökadaların temel bileşenlerindendir.Nebula oluşmadan önce bir yıldızdır. Bu yıldız büyür büyür sonunda ya kahverengi cüce ya nötron yıldızı ya da bir kara delik olur. Fakat bütün yıldızlar bunlardan biri olmadan önce kırmızı süper dev haline gelir.
Nötron yıldızı veya Ilıncık yıldızı: Yıldızların yaşamlarının son bulabileceği biçimlerden biridir. Bir nötron yıldızı dev bir yıldız Tip II, Tip Ib veya Tip Ic bir üst nova ile patladıktan sonra geri kalan kısmın kendi içine çökmesiyle oluşur.
Roket: Sıcak gazların yüksek hızlarda püskürtülmesi sonucunda, ileri yönde hareket kazanır. Ayrıca, uzay mekiklerinde de kullanılan motor tipidir. Oksijensiz ortamda çalışabilirler. Bu sayede uzayda kullanılabilirler. Ancak roketin %90 küsür alanı sırf yakıt için ayrılmıştır. Bu yüzden taşınan yüke fazla yer kalmamaktadır. Roketlerin ulaşabileceği maksimum hız egzozdan çıkan gazın hızına bağlı olarak değişir.
Satürn: Güneş sisteminin güneşten uzaklık sırasına göre 6. gezegenidir. Türkçesi Sekendiz'dir. Büyüklük açısından Jüpiter'den sonra ikinci sırada gelir. Adını Roma tarım tanrısı Saturnus' tan alır. Arapça kökenli Zühal adı Türkçe' de giderek daha az kullanılmaktadır. Sekendiz olarak da bilinir. Çıplak gözle izlenebilen 5 gezegenden biri olarak eski çağlardan beri insanoğlunun dikkatini çekmiştir. Büyük ölçüde hidrojen ve helyumdan oluşmakta ve gaz devleri sınıfına girmektedir.
Süper Nova: Enerjisi biten Büyük Yıldızların şiddetle patlaması durumuna verilen addır. Bir süpernovanın parlaklığı Güneş'in parlaklığının yüz milyon katına varabilir. Başlangıçta yapısı, iyonize madde olan plazma şeklindeki bir süpernovanın parlaklığını yitirmesi haftalar ya da aylar sürebilir. Bu süre zarfında yaydığı enerji, güneşin 10 milyar yılda yayacağı enerjiden daha fazladır. Patlama sonucunda dağılan yıldız artıklarının, evrenin başka köşelerinde birikerek yeniden yıldızlar ya da yıldız sistemleri oluşturduğu varsayılmaktadır.
TAİ: Türk Uzay Sanayi A.Ş. Hissedarları Türk Silahlı Kuvvetleri’ni Güçlendirme Vakfı, Savunma Sanayi Müsteşarlığı ve Türk Hava Kurumu’dur.
Takım Yıldızı: Gökyüzünün kuzey ve güney yarımkürelerini kaplayan 88 alandan biri.Her yıldız galaksi veya diğer bir gök cismi takım yıldızlardan birinin sınırı içerisindedir.Bu sınırlar 1930 da Jali tarafından hesaplanmıştır.
Uydu: Bir cismin etrafında dönen cisme verilen isim.Yapay uydular, insanoğlunun geliştirip Dünya'nın veya başka gezegenlerin yörüngesine yerleştirdiği uydulara yapay uydu denir ve aynı zaman da uydu insanların haberleşmelerini de sağlar.
Uzay: Dünya'nın atmosferi dışında evrenin geri kalan kısmına verilen isimdir. Atmosfer ile uzay arasında kesin bir sınır bulunmamaktadır, fakat Dünya'nın atmosferi yukarı doğru çıkıldıkça incelmektedir. Uzayda milyonlarca gökada bulunmaktadır. Bu gökadalar içinde milyonlarca güneş sistemleri, gezegenler ve gök taşları bulunmaktadır.
Venüs :(Zühre, eski Türkler' de Gök Göbeği, Çivi, Gök Çivisi, Kırgızlar' da Demirkazık, Moğol ve Tunguzlar' da Altın Direk, Roma Astrolojisinde (Lucifer), Güneş'e uzaklık bakımından ikinci gezegendir. Eski Roma tanrıçası Venüs'ün (Eski Yunan Mitolojisi'nde Afrodit) adını almıştır. Halk arasındaki adı Çolpan veyahut Çoban Yıldızı´dır. Büyüklüğü açısından Dünya ile benzerlik gösterdiğinden Dünya ile kardeş gezegen olarak da bilinmektedir.
Yıldız Kümesi: Yıldızlar tek ve çift ya da birkaç yıldızlı sistemler olarak bulundukları gibi çoklu sistemler olarak da bulunurlar.
Yıldız doğumu:Yıldızlar soğuk ve yoğun gaz ve toz bulutlarının çekimser çökmesiyle oluşurlar. Birçokları dev moleküler bulutlarda oluşmuştur.Çökme bir kere başladıktan sonra kararsızlıklar bulutun daha küçük parçalara bölünmesine neden olur.Bu parçalar daha fazla bölünmek için artık çok sıcak olana kadar bölünmeye devam eder.
Yörünge: Gökbilimde, bir gökcisminin bir diğerinin kütle çekimi etkisi altında izlediği yola denir. Eğer gökcismi üzerinde kuvvet uygulayan başka bir etki yoksa yörünge matematiksel olarak bir koni kesiti tanımına uyar. Bir gökcisminin etrafında dolanan bir cisim için bu koni kesiti bir elips, veya dışmerkezliğin sıfıra eşit olduğu özel durumda bir çember şeklindedir.
	Kaynaklar; Gökyüzünü Tanıyalım-Tubitak yayınları, Uydular ve Uzay Yolculuğu–Temel Fen Eğitim Serisi, Uzay Ansiklopedisi- Tubitak yayınları, Roket nedir Nasıl çalışır? MEB yayınları, Roketler ve Güdümlü Mermiler-Tubitak yayınları, http://tr.wikipedia.org, www.spaceweek.org, www.uzayhaftasi.org, www.tug.tubitak.gov.tr www.spaceturk.com www.ucandaire.org